Werken vanuit ervaring

De ervaringsdeskundigen binnen pleegzorg proberen samen met hun collega’s extra kansen te creëren om gezinnen sterker te maken en om de leefwereld van de gezinnen en de systeemwereld van de jeugdhulp dichter bij elkaar te brengen. We spraken hierover met Vicky, opgeleide ervaringsdeskundige (OED) bij Pleegzorg Provincie Antwerpen (PPA), en met Eyana en Abdul, beide pleegzorgbegeleider en ervaringsdeskundige bij Pleegzorg Oost-Vlaanderen.

Nieuwe manier van werken

In 2016 startte Pleegzorg met een nieuwe manier van werken. Elke provinciale dienst kon toen de werking ‘opgeleide ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting’ (OED) opstarten via duurzame middelen die door het VSPF (Vlaamse social-profitfondsen vzw) werden toegekend. De taken van de OED situeren zich op het niveau van cliënten, van het team en van de dienst.

De redenen om een OED te betrekken bij een begeleiding hebben meestal te maken met het optimaliseren van de contacten met de ouders. Het vergt tijd om contact te leggen, het vertrouwen te krijgen én te houden van mensen in een kwetsbare positie. En er is feeling nodig om hen op een attente en discrete manier over de drempel te helpen en om hen te blijven ondersteunen bij onverwachte moeilijkheden. Eveneens leggen zij de brug tussen de hulpverlening en mensen in kansarmoede door blinde vlekken aan beide kanten zichtbaar te maken voor beide partijen zodat die twee werelden meer aansluiting vinden met elkaar.

Vicky volgde de vierjarige beroepsopleiding tot ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitluiting. “Dat was een zware opleiding”, vertelt ze. “Je begint met een voortraject van een jaar. Dat is heel intens. Je zit daar met zeventien totaal verschillende, zwaar getraumatiseerde mensen die allemaal hun verhaal willen doen. Liefst zo rap mogelijk en zo veel mogelijk. Dat voortraject is een jaar om te wennen aan elkaar en om te zien dat je niet de enige bent die armoede en miserie heeft gekend. Er wordt heel veel gewerkt rond communicatie en we hadden heel veel deelrondes. Wij hebben dágen rondjes gedaan. Maar zo kregen we wel onze gesprekstechnieken onder de knie. Er werd ook aandacht besteed aan spelling en taal, leren schrijven … Maar we zijn vooral met ons eigen verhaal bezig geweest en met leren luisteren naar het verhaal van de anderen. Want iedereen was zo bezig met het zijne dat er niet naar elkaar geluisterd werd. Luisteren, communiceren, proberen je eigen verdriet te verwerken. Dat stond centraal, want je kunt anderen niet helpen als je zelf nog met een hoop onverwerkt verdriet zit. Vanaf het tweede jaar kwamen er ook de psychologische inzichten bij en kregen we ‘armoede in de maatschappij’, een eerder politiek vak.”

Een kleine evolutie

Intussen werkt Vicky al vier jaar als ervaringsdeskundige binnen Pleegzorg. Op die tijd is haar job wel wat veranderd. “Toen ik startte in 2016 was mijn job nieuw en was het zoeken wat ik kon betekenen voor de organisatie en de ouders. In het begin werd ik vooral betrokken bij dossiers waarbij ik bemiddelde tussen ouders en hun hulpverleners wanneer die elkaar niet meer begrepen. Hulpverleners gebruiken vaak een taal of woorden die ouders niet begrijpen. Dat geeft frustraties waardoor ze boos worden of niet meer lijken mee te werken. Ik probeer dan een en ander te ‘hertalen’ zodat de ouders hun begeleider beter begrijpen. Maar evengoed help ik begeleiders om stil te staan bij het leven van de ouders en de problemen die zij moeten trotseren.”

“Intussen zijn mijn taken uitgebreid en krijg ik ook vragen vanuit de directie om mee te werken aan projecten zoals Netwerkgericht Werken of Pleeggrootouders. Of ze vragen me om onze website te lezen en suggesties te doen over hoe we die toegankelijker kunnen maken voor ouders. Ik word ook ingeschakeld als ouders met een drugsverslaving kampen. Ik geef begeleiders een kader over hoe het is om te leven met een drugsverslaving, maar ik begeleid evengoed de ouders bij het zoeken naar werk, het uitbouwen van een netwerk …”

Op zoek naar verbinding

Vaak is er een spontane klik tussen ouders en ervaringsdeskundigen. Die connectie vormt een goede basis om verder aan de slag te gaan.

Abdul: “Eigenlijk ben ik vooral gewoon een pleegzorgbegeleider die net als m’n collega’s kinderen en jongeren opvolgt in pleeggezinnen, de pleeggezinnen ondersteunt met pedagogisch en ander advies, contacten onderhoudt met ouders en/of voogd, afspraken maakt met organisaties, enzovoort. Maar vanuit mijn eigen ervaring als migrant en vluchteling heb ik het makkelijker dan de meeste Vlaamse begeleiders om de moeilijke situatie van migranten en vluchtelingen te begrijpen: véél van hun doen en laten is namelijk gekleurd vanuit een cultuur die ik ook ken.”

“Toch hoeven we als begeleiders die specifieke cultuur niet altijd per se zelf te kennen”, vult Eyana aan. “Geen enkele begeleider kan álle culturen kennen en Pleegzorg kan onmogelijk voor iedere cultuur een begeleider met kennis van die cultuur aanstellen. Maar we kunnen wel alle begeleiders helpen om ‘cultuursensitief’ (letterlijk: met gevoel voor cultuur) te begeleiden. Abdul en ik doen dat samen met ons team ‘Cultuursensitieve Pleegzorg’. En uiteraard hebben Abdul en ik het ‘voordeel’ dat we vanuit onze ervaring die sensitiviteit redelijk goed begrijpen en aanvoelen.”

“Dat klopt”, bevestigt Abdul. “Ik begeleid niet alleen Afghaanse gezinnen, ook al moet ik toegeven dat ik die heel goed begrijp. Zoals Eyana de problematieken van jongeren uit Syrië heel goed aanvoelt. En we hebben nog enkele collega’s met een specifieke culturele achtergrond, maar nooit begeleiden zij alléén gezinnen en jongeren met dezelfde achtergrond als zijzelf. Dat zou een verenging zijn en een verlies van mogelijkheden. Daarom hebben we ook een intervisiegroep, waaraan alle begeleiders kunnen deelnemen die werken in een multiculturele context; en dat zijn er steeds meer!”

Verschillende werelden

“Het dichten van de kloof tussen de nieuwkomers/immigranten/vluchtelingen die niet bekend zijn met de hulpverlening zoals die hier werkt, en de hulpverleners die op hun beurt niet bekend zijn met de mogelijke interpretaties van hun interventies in een interculturele context: dát is mijn missie”, gaat Eyana verder. “Een open, begripvolle communicatie is dé sleutel om veel misverstanden te vermijden. Ik vind het leuk om de bruggen te kunnen vormen tussen die twee werelden.”

Ook Vicky stoot tijdens haar werk dikwijls op de kloof tussen de wereld van de hulpverlener en de leefwereld van ouders en gezinnen. “Doordat ik bij Pleegzorg voortdurend omringd ben door hulpverleners, is het soms een uitdaging om niet meegezogen te worden in die wereld. Maar er zijn genoeg mensen die me met mijn voetjes op de grond houden. Mijn mama en zus zorgen daar bijvoorbeeld wel voor (lacht). Zij leven allebei in armoede en als ik weer eens met moeilijke woorden afkom of met typische ‘hulpverlenerspraat’, zullen ze daar zeker iets over zeggen. Door hen blijf ik voeling houden met een leven in armoede. Net zoals het contact met mijn vrienden. Ik ken hen van in de tijd dat ik het zelf heel moeilijk had en vocht tegen mijn verslaving. Daarnaast ben ik ook betrokken bij de oudergroep van PPA en ook daar zijn ze niet te verlegen om te zeggen “Hey Vicky, nu klink je echt als een hulpverlener!” En ik ga ook nog altijd naar De Sleutel waar ik regelmatig een praatje doe met mensen die daar komen.”

De cirkel doorbreken

Dankzij haar werk bij Pleegzorg verandert Vicky niet enkel het leven van anderen, ook haar eigen leven is erdoor veranderd. “Mijn visie rond opvoeden is nu anders. Ik begrijp beter wat belangrijk is in een opvoeding. Zo geef ik mijn zoontje nu veel meer structuur en sta ik veel meer stil bij veiligheid.

Ook rond therapie zijn mijn ideeën veranderd. Mijn zoontje gaat naar een therapeut en dat was een hele stap voor mij. In het begin geloofde ik er niet in, maar nu zie ik dat het een positief effect op hem heeft. Dat helpt me in mijn job. Ik kan de piste van therapie bij ouders verdedigen of motiveren vanuit eigen ervaring en dat is altijd beter.

Ouders voeden hun kinderen op zoals zij het zelf gezien hebben bij hun eigen ouders en zo gaat dat van generatie op generatie. Het is niet gemakkelijk om dat te doorbreken, maar het kan wel. Ik voed mijn zoon bijvoorbeeld heel anders op dan mijn dochter die al veel ouder is. Zij heeft verschillende jaren bij mijn moeder gewoond omdat ik de zorg voor haar niet aankon. Dat heeft ons contact zeker beïnvloed maar ik heb dat kunnen herstellen. Ik heb toegegeven dat ik fouten gemaakt had en dat er heel wat dingen echt niet oké waren. Dat kon ik maar inzien door wat ik op het werk allemaal hoorde en leerde.

En ook mijn houding ten opzichte van pleegzorg is veranderd. Toen ik pas bij Pleegzorg aan de slag was, vond ik dat ieder kind zo snel mogelijk terug naar de ouders moest. Nu kijk ik daar genuanceerder naar. Ik begrijp nu beter waarom de jeugdrechtbank of pleegzorg er soms voor pleiten om een kind langer in een pleeggezin te laten verblijven.”