Een ingrijpende, maar vanzelfsprekende beslissing

“Pleeggrootouders hebben drie verschillende rollen: de ouderrol, de grootouderrol en de pleegouderrol. Zij blijven natuurlijk altijd de ouders van hun eigen kind. Een zoon of dochter die ze hebben opgevoed en die nu zelf ouder is geworden van hun kleinkind. Daarnaast zijn ze grootouder van hun kleinkind. En wat doen grootouders het liefst? Hun kleinkinderen verwennen, natuurlijk!

Op het moment dat een kleinkind bij zijn grootouders gaat wonen onder de vorm van pleegzorg, komt daar de rol van pleegouder bij. En dat is dan weer een opvoedende rol, die de verwennende grootouderrol grotendeels vervangt.

Voor de meeste pleeggrootouders is het helemaal niet gemakkelijk om van de verwennende grootouder over te schakelen naar de opvoedende pleegouder. Ze kampen ook vaak met gevoelens van twijfel en teleurstelling. Twijfel over de toekomst, wat als zij er niet meer zijn? Ben ik wel goed genoeg? Verlies van ‘de oude dag’ die ze zich anders hadden voorgesteld. Schaamte over de situatie waarin ze zijn verzeild. Daarnaast worstelen ze met het gedeelde ouderschap. De relatie met hun kind/schoonkind is dikwijls complex en uitdagend.”

“Absoluut. Om dat goed te begrijpen, moet ik eerst uitleggen hoe loyaliteit in elkaar zit. Bij GRIP baseren we ons op de contextuele theorie van Boszormenyl-Nagy. Volgens die theorie heeft iedere persoon een onmisbare existentiële plaats in het grotere geheel van een familie. Dat betekent dat ‘loyaliteit’ verwijst naar een voorkeur van betrokkenheid op een relatie. In de contextuele theorie is er sprake van verschillende soorten loyaliteit.”

“Ten eerste heeft elk van ons een loyaliteit met diegene die je het leven heeft gegeven, je biologische ouders dus. Dat noemt Nagy de zijnsloyaliteit of existentiële loyaliteit. In de training spreken we over de ‘bloedband’. Die band is onverbreekbaar en blijft voortbestaan, ook als een kind van zijn ouders gescheiden is of als er geen veilige hechting is. Ook de pleeggrootouder heeft zo’n bloedband met zijn/haar eigen kind.

Ten tweede heb je als kind ook een verticale loyaliteit, die we in de training de familieband noemen. Dat is dus ook een vorm van zijnsloyaliteit, maar dan met familieleden die verder verwant zijn, zoals grootouders. Die vorm van loyaliteit is minder intens dan de bloedband.

En tot slot is er ook nog de verworven loyaliteit, die zich ontwikkelt in zowel de relatie met je ouders als in relatie met anderen. Die wordt opgebouwd als je aandacht, opvoeding, warmte en liefde aan een kind geeft. Dragen ouders op een verantwoorde manier zorg voor hun kind, dan verdienen zij nog meer loyaliteit van hun kind. Die verworven loyaliteit komt dan boven op de zijnsloyaliteit. Ook pleeggrootouders bouwen verworven loyaliteit op met hun kleinkind.”

“We spreken van een loyaliteitsconflict als een kind niet vrij is om verschillende loyaliteiten te beleven. Er zijn twee soorten conflicten. De eerste en ernstigste soort is de gespleten loyaliteit. Dan verhindert de ene ouderfiguur een kind om loyaal te zijn naar de andere ouderfiguur. Het kind moet dus kiezen tussen verschillende ouderfiguren die elkaar niet vertrouwen en elkaar afkeuren. Gezien de beladen voorgeschiedenis tussen grootouders en ouders, komt het vaak voor dat pleeggrootouders, soms onbewust, het kind belemmeren om loyaal te zijn aan de ouders. Of omgekeerd kan het ook dat ouders het niet willen toelaten dat een kind bij de pleeggrootouders woont en hen graag ziet.

De tweede soort is de indirecte of onzichtbare loyaliteit. Dat komt voor als de loyaliteit van een kind ten opzichte van een volwassene wordt ontkend of gerelativeerd. Als een kind bijvoorbeeld zijn loyaliteit aan de ouders niet mag tonen, kan die loyaliteit ondergronds gaan. Dat heeft meestal als gevolg dat kinderen die loyaliteit op een andere manier uiten, bijvoorbeeld door bepaald onaangepast gedrag. Andere mogelijke uitingen zijn dat het kind eenzelfde beroepskeuze maakt als de ouders, hoewel die niet bij hem of haar past. Of het kind kan bijvoorbeeld de manier van praten overnemen van de ouders.”

“Het belangrijkste is dat kinderen de ruimte krijgen om zowel hun ouders als hun pleeggrootouders graag te zien én om dat te mogen tonen. Maar door moeilijkheden die er kunnen zijn in de relatie tussen pleeggrootouders en ouders, is dat helemaal niet gemakkelijk. Voor pleeggrootouders is dat een veel grotere uitdaging dan voor bestandspleegouders. Bestandspleegouders hebben geen voorgeschiedenis met de ouders van hun pleegkind.

Pleeggrootouders hebben vaak het gevoel te moeten ‘kiezen’ tussen hun eigen kind en hun pleegkind. Een moeder vertelde me dat ze dankbaar is dat haar zoontje bij haar moeder woonde, maar dat ze hierdoor ook een stukje van haar moeder kwijt was geraakt. Zo mocht ze enkel bij haar moeder op bezoek als haar kind er niet was, omdat ze haar kind enkel mocht zien in de bezoekersruimte van Pleegzorg.

Bovendien is onze maatschappij niet echt aangepast aan pleegzorgsituaties. Zo was er bijvoorbeeld een pleeggrootouder in onze groep die vertelde over de zeeklas van haar kleinkind. Tijdens die zeeklas mochten alle kinderen één telefoontje doen naar het thuisfront. Wie moest het kind dan kiezen: haar mama of haar pleegoma? Hoewel het kind dag in dag uit bij de pleegoma woonde, koos het toch om naar mama te bellen. Dan is het belangrijk dat de pleeggrootouder weet dat dit helemaal geen keuze voor of tegen iemand is. Dat is gewoon die bloedband die toch sterker is dan de familieband.”